Stefanienc (Stepanienc, Stepanian) Kilian (Kalust, Kałust, Galust, Der Kalusd) (zm. ok. 1544), ormiański arcybiskup Lwowa.
S. był synem Stefana i Małgorzaty. Jego nazwisko (w tłumaczeniu na język polski – Stefanowicz) znane jest w wersji ormiańskojęzycznej (grabarowej); w języku mówionym społeczności ormiańskiej w Polsce (kipczackim) brzmiało zapewne Stefan-oglu. Wg Sadoka Barącza pochodził ze «starodawnego» rodu Ormian lwowskich (co prawdopodobnie oznaczało, że jego przodkowie wchodzili w skład rady starszych gminy lwowskiej) i zarządzał diec. ormiańską we Lwowie za życia arcybp. Stefana (zob.); ze względu na nepotyzm panujący w środowisku kleru ormiańskiego można zatem przypuszczać, że był jego krewnym.
W jakiś czas po śmierci kolejnego arcybiskupa, Chaczadura Ilowecego (zm. 1502), został S. obrany przez lwowską gminę ormiańską kandydatem na jego następcę. W związku z elekcją przybyli do Lwowa w r. 1514 bp Krikor (Grigor) i mnich Hagop, newiragowie (legaci) katolikosa eczmiadzyńskiego Sarkisa III Musaiła, zwierzchnika kościelnego Ormian polskich. W r. 1515 udał się S. do Eczmiadzyna, gdzie prawdopodobnie w dzień Wniebowzięcia NMP (ok. 15 VIII), otrzymał święcenia biskupie z rąk nowego katolikosa Zakarii II Wagharszapecego. Na początku r. 1516 przybył do Kamieńca Podolskiego, tu jednak seniorowie ormiańscy uzależnili jego uznanie od podpisania układu o podziale kompetencji administracyjnych w diecezji pomiędzy świeckich a arcybiskupa. S. odmówił, a powiadomiając o tym gminę lwowską, obwinił swego poprzednika, Chaczadura, o niepotrzebne ustępstwo w tym względzie. Dopiero po dłuższych pertraktacjach S. pojechał z delegacją ormiańską do przebywającego w Wilnie króla Zygmunta I i tam 26 IV t.r. uzyskał potwierdzenie na urzędzie. W dokumencie wystawionym z tej okazji król nakazał wszystkim Ormianom, a zwłaszcza lwowskim, kamienieckim, kijowskim i łuckim, by rozliczali się przed biskupem z pieniędzy przeznaczonych na jego utrzymanie oraz nadał im w zamian prawo uczestnictwa w sądownictwie biskupim «jeśli tylko tak było od dawna zachowane i przyjęte». To zastrzeżenie, wynikające zapewne z zabiegów S-a, nadal kwestionującego prerogatywy starszych gminy, zniosły jednak wkrótce „Statuty prawa ormiańskiego” zatwierdzone na sejmie piotrkowskim 1519 r.
W okresie rządów S-a we Lwowie rozwinął się ośrodek kopiowania i iluminowania ksiąg przy ormiańskim klasztorze p. wezw. Narodzenia św. Bogurodzicy na Krakowskim Przedmieściu; w r. 1520 kopista Mygyrdicz skopiował na zamówienie S-a masztoc (rytuał) ormiański (do drugiej wojny światowej w posiadaniu ormiańskokatolickiej metropolii lwowskiej, obecnie prawdopodobnie w zbiorach państw. Ukrainy). S. wraz z seniorami dbał o stan zabudowań kościelnych: w r. 1521 dach katedry ormiańskiej p. wezw. Zaśnięcia św. Bogurodzicy został na nowo pokryty ołowiem, a w r. 1523 pozłocono wielką ikonę w ołtarzu; w r. 1527 wzniesiono mur wokół klasztoru p. wezw. Narodzenia św. Bogurodzicy, w r. 1535 zakończono remont katedry, kolejny raz pokrywając dach ołowiem, powiększając okna, wznosząc wokół świątyni galerię i niwelując teren. W r. 1538 otrzymał S. od ormiańskiego patriarchy Jerozolimy Astwadzadura list, adresowany do duchowieństwa ormiańskiego i wiernych w Polsce, z ostrzeżeniem przed akceptacją przyjętej t.r. przez Kościół grecki metody datowania Wielkanocy (tzw. cyrazatik, tj. krzywa Pascha). T.r. zabiegał S. u króla Zygmunta I Starego, by wieś Ceperów, stanowiącą uposażenie majątku kościoła ormiańskiego p. wezw. św. Szczepana (Stefana) w Łucku, którą zarządzali dwaj Ormianie lwowscy, bracia Marcin Wartyk i Iwan, uznać za własność ormiańskiego biskupstwa, a nie prywatny majątek miejscowego księdza. Dn. 11 XII monarcha zlecił star. lwowskiemu Mikołajowi Herburtowi Odnowskiemu ochronę S-a i jego dóbr od napaści i gwałtów, a 2 I 1539 przeniósł sprawę Ceperowa do własnego sądu. S-owi zapewne nie udało się odzyskać wsi, którą zarządzał potem «pop» ormiański Wasili Wartikowicz (a więc syn Marcina). T.r. ofiarował S. ormiańskiemu kościołowi p. wezw. Bogurodzicy w Kamieńcu Podolskim księgi liturgiczne, skopiowane w celu upamiętnienia rodziców i własnej osoby. W czasach S-a dochodziło do kontaktów między Kościołami katolickim i ormiańskim w Polsce: liturgia ormiańska w używanej przez niego wersji i ceremonia chrztu wraz z obrzędem oczyszczenia kobiety po porodzie zostały przełożone z grabaru na język łaciński przez kanonika lwowskiej łacińskiej kapit. metropolitalnej Andrzeja Lubelczyka z Bochni przy pomocy mnicha ormiańskiego Marcina Wartana („Liturgia seu missa Armenorum ritu”, „Baptismus Armenorum”). Uważając, że tylko w nieistotnych punktach obrzędy te różnią się od łacińskich, nawoływał Lubelczyk do szybkiego zawarcia unii kościelnej z Ormianami, zachęcając do działania w tym kierunku podkanclerzego kor. i bp. krakowskiego Samuela Maciejowskiego oraz bp. lwowskiego Piotra Starzechowskiego; nic jednak nie wiadomo o utrzymywaniu przez nich kontaktów ze S-em. S. zmarł przed r. 1544, gdyż Lubelczyk wydając t.r. „Baptismus Armenorum” zanotował, że Ormianie lwowscy nie mają już biskupa, który zmarł w podeszłym wieku. Następcą S-a na biskupstwie lwowskim został Grzegorz Warakecy.
Można przypuszczać, że S. był żonaty przed objęciem godności biskupiej; zapewne dlatego też kopista Ohanissuk z Muszu, pisząc o nominacji jego następcy podkreślił fakt, że katolikos Stefan V Salmastecy wyznaczył tym razem «sprawiedliwego i nieskalanego celibatariusza». Synem S-a był prawdopodobnie Stefan, właściciel kamienicy przy ul. Ormiańskiej we Lwowie, nazwany w rejestrze podatku szosowego z l. 1535–44 «synem biskupa». W aktach lustracji królewskiej Kamieńca Podolskiego występował w tym czasie (1535) Ormianin «Byskupkowicz», właściciel kramu, który albo był tożsamy z owym Stefanem, albo był jeszcze jednym synem S-a.
Akɘnean N., Cowcak hayeren ceragrac‘ i Lwow ew i Stanislawow (Katalog der armenischen Handschriften in den Bibliotheken zu Lwow und Stanisławow), „Handês Amsoreay” R. 11: 1961 nr 18 (40) s. 43–4; Estreicher, XXI 427–9; Korwin L., Ormiańskie rody szlacheckie, Kr. 1934 s. 107; Niesiecki, I 108; – Akɘnean N., Barsam Trabzonc‘i ark‘episkopos Leopolsoy, „Handês Amsoreay” R. 44: 1930 kol. 590–6; Ališan Ł., Kamenic‘. Taregirk‘ Hayoc‘ Lehastani ew Ṙumenioy hawastič‘eay yawelowacovk‘, Venetik 1896 s. VII; Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869 s. 110; tenże, Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lw. 1856 s. 161; Bžškeanc‘ M., Čanaparhordowt‘iwn i Lehastan, Venetik 1830 s. 106, 110–11; Dachkévytch Y., A. Lubelczyk et ses livres sur les Arméniens Ukrainiens, „Revue des Études Arméniennes”, Nouvelle Serie, Vol. 2: 1965 s. 375–81; Gromnicki T., Ormianie w Polsce, W. 1889 s. 20–1; Kapral’ M., Problemy sociotopohrafiï L’vova (za materialamy finansovych knyh druhoï čverti XVI st.), w: Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura, Red. H. W. Żaliński, K. Karolczak, Kr. 1998 II 179; Kiryk F., Z dziejów późnośredniowiecznego Kamieńca Podolskiego, w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Kr. 2000 I 107; Lechicki C., Kościół ormiański w Polsce, Lw. 1928 s. 40–1; Obertyński S., Die florentiner Union der polnischen Armenier und ihr Bischofskatalog, „Orientalia Christiana” Vol. 36: 1934 nr 96 s. 50–1; Ôrmanean M., Azgapatowm, Kostandnowpolis 1914 II kol. 2217; Petrowicz G., La Chiesa Armena in Polonia, Roma 1971 I; tenże, Il Patriarca di Ecimiazin Stefano V Salmastetzi, „Orientalia Christiana Periodica” Vol. 28: 1962 s. 371; [Zachariasiewicz F. K.] X. Z., Wiadomość o Ormianach w Polszcze, Lw. 1842 s. 8, 20, 37–8; Zubrzycki D., Kronika miasta Lwowa, Lw. 1844 s. 156; – Akta grodz. i ziem., X nr 589, 590, 592, 602; Ališan Ł., Kamenic‘. Taregirk‘ Hayoc‘ Lehastani ew Ṙumenioy hawastič‘eay yawelowacovk‘, Venetik 1896 s. 117 (kron. kamieniecka), s. 235–6; Dachkévych Y. R., Tryjarski E., «La Chronique de Venise», „Roczn. Oriental.” T. 46: 1989 s. 7, 10, 14, 17, 38–9, Lubelczyk A., Baptismus Armenorum, Cracoviae 1544; tenże, Liturgia seu missa Armenorum ritu, Cracoviae [1549] k. 29; – AGAD: Metryka Kor. t. 187 k. 153v–4v; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: Akta grodz. lwow., t. 17 s. 679–80, t. 18 s. 482, 544.
Krzysztof Stopka